Στο προαύλιο του Πολυτεχνείου, εκείνες τις μέρες του Νοέμβρη, συγκεντρώθηκαν πρόσωπα που δεν κρατούσαν όπλα. Κρατούσαν βιβλία, χαρτιά, συνθήματα, την επιμονή πως ο άνθρωπος γεννιέται για να είναι ελεύθερος. Η κατάληψη έγινε καταφύγιο και ταυτόχρονα πυρήνας ελπίδας. Το ραδιόφωνο, εκείνη η ταπεινή φωνή που έβγαινε μέσα από αυτοσχέδιο εξοπλισμό, έσπασε τη λογοκρισία. Μετέδωσε έναν λόγο καθαρό, αληθινό, ανθρώπινο. Μια φωνή που έλεγε: «Εδώ Πολυτεχνείο… Είμαστε άοπλοι…». 

 

Και σε κάθε σπίτι, πίσω από κλειστά παντζούρια, κάποιος σήκωνε το βλέμμα και έλεγε: «Δεν είμαστε μόνοι». Τη νύχτα της 17ης Νοεμβρίου, όταν το τανκ έριξε την πύλη, δεν γκρέμισε απλώς μια μεταλλική κατασκευή. Προσπάθησε να συντρίψει το όνειρο. Μα τα όνειρα, όταν στηρίζονται σε χιλιάδες καρδιές, δεν συντρίβονται. Η εικόνα της πόρτας που ξεριζώνεται από τις ερπύστριες έγινε για πάντα πληγή και φάρος μαζί. Πληγή για όσους έζησαν τον τρόμο∙ φάρος για όσους έκαναν την ελευθερία τρόπο ζωής. Κάθε φωνή που υψώθηκε μέσα στην κατάληψη, κάθε σύνθημα γραμμένο σε ένα χαρτόνι ή σε τοίχο, έγινε μια μικρή σπίθα που φώτιζε τη σκοτεινή εποχή της τυραννίας. 

 

Το Πολυτεχνείο δεν είναι μια γραμμική αφήγηση. Είναι ένας κόμβος μνήμης, ένας τόπος όπου συναντιούνται η ιστορία και η συνείδηση. Μας θυμίζει ότι η δημοκρατία δεν κατακτήθηκε εύκολα και, το κυριότερο, δεν διατηρείται χωρίς αγώνα. Η δικαιοσύνη, η αξιοπρέπεια, η ισότητα δεν χαρίζονται∙ απαιτούν ευθύνη, συμμετοχή, αντοχή. Η εξέγερση των φοιτητών είναι μια απόδειξη πως όταν η κοινωνία σιωπά, κάποιοι λίγοι θα βρουν το κουράγιο να μιλήσουν για όλους. Σήμερα, μισό αιώνα μετά, το μήνυμα του Πολυτεχνείου παραμένει αναπάντητο σε πολλά επίπεδα. 

 

Η φτώχεια, η κοινωνική αδικία, οι αποκλεισμοί, η διαφθορά, η παθητικότητα, οι απειλές στη δημοκρατία μπορεί να αλλάζουν μορφή, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν. Το σύνθημα «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία» δεν είναι ένα πολιτικό σύνθημα της εποχής. Είναι μια διαρκής υπενθύμιση για το τι χρειάζεται μια κοινωνία για να σταθεί όρθια: δικαιοσύνη στην καθημερινότητα, παιδεία που διαμορφώνει ελεύθερους ανθρώπους και όχι υπάκουους μηχανισμούς, ελευθερία όχι μόνο ως θεσμικό δικαίωμα αλλά και ως υπαρξιακή επιλογή. 

 

Το Πολυτεχνείο είναι επίσης μια υπόμνηση πως οι νέοι έχουν τη δύναμη να αλλάζουν τον κόσμο. Όσοι συμμετείχαν τότε δεν ήξεραν αν θα ζούσαν την επόμενη μέρα. Ήξεραν όμως ότι αν έμεναν σιωπηλοί, θα έχαναν για πάντα το δικαίωμα να ζουν με το κεφάλι ψηλά. Αυτό το παράδειγμα αυτοθυσίας πρέπει να μας συγκλονίζει ακόμη και σήμερα. Διότι σε κάθε εποχή, το πραγματικό ερώτημα παραμένει: τι είμαστε διατεθειμένοι να υπερασπιστούμε; 

 

Κι ίσως αυτό να είναι το μεγαλύτερο μάθημα του Πολυτεχνείου: ότι η ελευθερία δεν είναι μια κατάκτηση που κληρονομείται. Είναι μια στάση ζωής, ένας καθημερινός αγώνας απέναντι στην αδικία, στον φανατισμό, στον αυταρχισμό, στην αδιαφορία. Αν η γενιά του Πολυτεχνείου μας παρέδωσε κάτι, αυτό είναι η αίσθηση πως ο άνθρωπος γίνεται πραγματικός όταν στέκεται απέναντι στον φόβο και τον ξεπερνά. 

 

Ας θυμόμαστε το Πολυτεχνείο όχι μόνο ως μια στιγμή ηρωισμού, αλλά ως ένα σημείο εκκίνησης. Ως ένα κάλεσμα να ξαναβρούμε τη δύναμη της συλλογικότητας, της ενσυναίσθησης, της πολιτικής ευθύνης. Να θυμηθούμε πως η δημοκρατία είναι ένας ζωντανός οργανισμός που χρειάζεται φροντίδα, διάλογο, συμμετοχή. Και πως κάθε φορά που κάποιος σηκώνει τη φωνή του για το δίκαιο, ένα κομμάτι του Πολυτεχνείου ξαναγεννιέται. 

 

Είναι αλήθεια πως υπήρξαν κάποιοι που προσπάθησαν να εξαργυρώσουν τον αγώνα του Πολυτεχνείου για προσωπικό τους όφελος. Και είναι λυπηρό. Όμως η μνήμη των χιλιάδων ανώνυμων αγωνιστών και αγωνιστριών, εκείνων που στάθηκαν με θάρρος απέναντι στη βία και την αδικία, δεν μπορεί να σκιαστεί από τέτοιες μικρές ατομικές φιλοδοξίες. Ο αγώνας τους ήταν συλλογικός, καθαρός και ανιδιοτελής. Η δύναμή του δεν κρύβεται στις προσωπικές επιδιώξεις, αλλά στην τόλμη, στην αξιοπρέπεια και στα ιδανικά που υπερασπίστηκαν με κάθε κόστος. 

 

Κάθε φωνή που αντιστέκεται σήμερα σε αδικίες, κάθε κίνηση αλληλεγγύης, κάθε προσπάθεια να φέρουμε δικαιοσύνη και ελευθερία στην καθημερινή ζωή, είναι συνέχεια εκείνου του Νοεμβρίου. Η μνήμη τους είναι φως· και το φως αυτό δεν σβήνει, όσο κι αν κάποιοι προσπαθήσουν να το χρησιμοποιήσουν για δικό τους όφελος. 

 

Το Πολυτεχνείο ζει. Ζει μέσα σε κάθε νέα γενιά που αναζητά την αλήθεια, μέσα σε κάθε καρδιά που τολμά να ονειρευτεί. Ζει σε κάθε προσπάθεια να χτίσουμε μια κοινωνία δίκαιη, ανθρώπινη και ελεύθερη. Και όσο ζούμε εμείς, όσο αγωνιζόμαστε για τα ιδανικά που μας κληροδότησε, η σπίθα εκείνης της νύχτας δεν θα σβήσει ποτέ.